مولاي ما علي‌ ابن ابي طالب (عليهماالسلام) در سال 22 هجري قمري به برادرش عقيل ابن ابي‌طالب مأموريت داد تا از خانواده‌اي اصيل، نجيب، شجاع و سخي همسري براي امام انتخاب نمايد.

جناب عقيل پس از تفكر و تحقيق دختري به نامه فاطمه كه بعداً ام‌البنين ناميده شد را پيشنهاد نمود.حضرت ام‌البنين (سلام الله عليها) دختر حزام بن خالد و ثَمامه بنت سهل بن عامر از قبيله بني‌ كلاب بود. ام‌البنين با ورود به خانة اميرالمؤمنين (عليه‌السلام) دستان مبارك امام حسن و حسين و زينب كبري (عليهم‌السلام) را مي‌بوسد و خدمت به خاندان وحي را با كمال جديت و صداقت و تواضع آغاز مي‌نمايد. از همان شروع زندگي خرد نيرومند، ايمان استوار،  ادب و صفات نيكوي اين بانوي گرانقدر مورد توجه و بزرگداشت امير مؤمنان و اهل بيت ايشان و قبيله بني‌هاشم قرار گرفته و متقابلاً احترام والايي به ايشان قائل مي‌شدند.

 اندكي پس از همسري علي (عليه‌السلام) متوجه مي‌شود كه فرا خواندن او با نام فاطمه توجه فرزندان فاطمه زهرا (سلام‌ الله عليها) را جلب كرده و آنها را به ياد مادر بزرگوار و مظلومشان انداخته و ايشان را در هاله‌اي از حزن فرو مي‌برد. بهمين خاطر با چشماني گريان از همسر خويش تقاضا مي‌كند كه نام ديگري براي وي انتخاب نمايد تا داغهاي جانكاه فرزندان پيامبر (صلي الله عليه و اله) تداعي نشود. حضرت امير نام ام‌البنين را براي ايشان انتخاب كرده و مي‌فرمايد: «خداوند متعال پسراني به تو عنايت خواهد كرد كه بهترين جوانان باشند.»

 در سپيده‌دم چهارم شعبان سال 26 هجري قمري  مولود عظيم‌الشأن و سرور فضايل عالميان حضرت اباالفضل العباس ديده به جهان مي‌گشايد. امير مؤمنان نام او را عباس كه به معني شير بيشه و ترش‌رو در برابر باطل و كژيها است گذاشت و كنيه‌اش را اباالفضل و لقب او را قمر بني‌هاشم و سقّا خواند و به دخترش زينب (عليهاالسلام) فرمود: «او القاب زيادي خواهد داشت.» همين گونه نيز شد و آن حضرت به لقب‌هايي چون ابورأس الحار (كنايه از كسي كه در برابر مراعات نكردن امور الهي غضبناك شده و به خيانتكار مهلت نمي‌دهد) ابوالشاره (صاحب كرامتهاي مشهور) ابوفَرَجه (گشايش‌ پناهنده) حامل‌اللواء (پرچمدار)، عبد صالح، باب‌الحسين و ... شهرت يافت.

 دوران شيرخوارگي و كودكي حضرت عباس در كنار پدر و مادر گراميش و خواهران و برادران والامقامش مي‌گذشت و از بركات وجودي آنها بهره‌هاي معنوي و تربيت محمدي و علم احمدي (صلي‌الله عليه و آله) دريافت مي‌كرد.ايشان از اوان كودكي در كنار حوادث بزرگي كه روياروي حضرت امير (عليه السلام) پيش مي‌آمد قرار داشت و از رفتار و عملكرد پدر گراميش در جريان كشته شدن عثمان و هجوم مردم براي انتخاب و بيعت با پدر به عنوان رهبر و خليفه الهي و خونخواهي عثمان توسط عايشه و سپس معاويه، بهره‌ها و تجربه‌هاي عالي كسب كرده و مي‌اندوخت.

 وقتي خبر شورش عايشه عليه ولايت حقه علوي و اشغال بصره به اميرالمؤمنين (عليه السلام) رسيد، حضرت تصميم به مقابله گرفت و سپاهي بزرگ فراهم مي‌آيد. عباس بن علي (عليهماالسلام) در كنار اصحاب پيامبر چون عمار ياسر، مالك اشتر و حجربن عدي راه بصره را پيش گرفتند. حضرت ابوالفضل در جنگ با ناكثين كه جنگ جمل خوانده شد، ده سال داشتند.

پس از شكست ناكثين در جنگ جمل، معاويه سر به شورش برداشته و جنگ صفين به راه افتاد. در اين جنگ امام حسن و امام حسين و قمر بني‌هاشم از ابتدا ملتزم ركاب اميرالمؤمنين (عليهم‌السلام) بودند. حضرت عباس با سن كم رشادتهاي وصف‌ناپذيري از خويش به نمايش گذاشته و در حمله‌اي به سپاه معاويه كه منجر به آزاد كردن آب از دست محاصره دشمن شد، بازوي امام حسين (عليه‌السلام) بود.

در يكي از روزهاي جنگ صفين، حضرت عباس در حالي كه نقاب به صورتش زده بود وارد ميدان نبرد شده و مبارز مي‌طلبد. معاويه ابوشعتاء را به مبارزه او مي‌خواند. ابوشعتاء تكبر كرده و مي‌گويد: «اهل شام مرا حريف هزار اسب سوار مي‌دانند» (يعني در شأن من نيست كه به مقابله اين شخص ناشناخته بروم) ابوشعتاء پسران هفتگانه خود را به سوي آن نوجوان نقابدار گسيل داشت و هر مرتبه او با شجاعت تمام آنها را به خاك و خون كشيد. ابوشعتاء كه چنين چيزي در باورش نمي‌گنجد خشمگين شده و خود به سوي آن نوجوان حمله مي‌برد ولي او نيز كشته مي‌شود. سپاه معاويه از وحشت بر خود مي‌لرزد و سپاه حق نيز در كمال شگفتي فرو مي‌رود تا اينكه علي (عليه‌السلام) نقاب از چهره آن نوجوان برمي‌دارد و او كسي جز قمر بني‌هاشم نبود. در نبرد با گروه خوارج در نهروان نيز قمر بني‌هاشم جزء سرداران سپاه امام بود.